هواگیری ترمز، آموزش کامل از علائم تا اجرا

احساس می‌کنید پدال ترمز خودروی شما مثل قبل سفت نیست و «اسفنجی» شده است؟ یا شاید برای متوقف کردن خودرو، مجبورید پدال را بیش از حد معمول به پایین فشار دهید؟ این‌ها فقط یک مزاحمت ساده نیستند؛ بلکه زنگ خطری جدی برای ایمنی شما و سرنشینان خودرو هستند. در ۹۹ درصد موارد، مقصر اصلی این مشکل، وجود «هوا» در سیستم ترمز است.

سیستم ترمز هیدرولیک بر یک اصل ساده استوار است: مایعات (روغن ترمز) تراکم‌ناپذیر هستند. وقتی شما پدال را فشار می‌دهید، این نیرو از طریق روغن ترمز به کلیپرها و لنت‌ها منتقل می‌شود. اما هوا، برخلاف روغن، به‌شدت تراکم‌پذیر است. وجود حتی چند حباب کوچک هوا در مسیر، باعث می‌شود بخشی از نیروی پای شما به‌جای فشار دادن لنت‌ها، صرف فشرده کردن آن حباب‌های هوا شود. نتیجه؟ پدال اسفنجی، کاهش شدید قدرت ترمزگیری و افزایش خطرناک مسافت توقف.

هواگیری ترمز، فرآیندی حیاتی و ضروری برای خارج کردن این حباب‌های هوای مزاحم و بازگرداندن کارایی کامل به سیستم ترمز است. این کار شاید در ظاهر ساده به نظر برسد، اما عدم رعایت نکات فنی و ترتیب صحیح در آن، می‌تواند مشکل را بدتر کند. در این مقاله جامع، به‌صورت گام‌به‌گام، تمام آن چیزی را که برای یک هواگیری بی‌نقص نیاز دارید، به شما آموزش می‌دهیم.

چرا ترمز هوا می‌گیرد؟

قبل از اینکه آچار به دست شوید، باید بدانید که هوا چگونه وارد یک سیستم بسته (Sealed) می‌شود. شناسایی ریشه مشکل، نیمی از راه حل است.

علائم واضح هوا گرفتن ترمز چیست؟

این نشانه‌ها را جدی بگیرید:

• پدال ترمز اسفنجی یا نرم: این شایع‌ترین و واضح‌ترین علامت است. پدال دیگر آن حس سفتی و قاطعیت همیشگی را ندارد.
• پایین رفتن بیش از حد پدال: احساس می‌کنید پدال ترمز «خالی می‌کند» و تقریباً تا کف اتاق خودرو پایین می‌رود.
• افزایش مسافت توقف: خودرو برای ایستادن، مسافت بیشتری را نسبت به قبل طی می‌کند.
• نیاز به چند بار «پدال زدن»: گاهی اوقات برای اینکه ترمز عمل کند، مجبورید چند بار پشت سر هم پدال را فشار دهید و رها کنید.

دلایل اصلی نفوذ هوا به سیستم ترمز

هوا به‌خودی‌خود وارد سیستم نمی‌شود؛ مگر اینکه یکی از این اتفاقات رخ داده باشد:

۱. تعویض قطعات ترمز: هرگونه تعویض قطعاتی مانند لنت ترمز (اگر پیستون کلیپر بیش از حد به عقب رانده شود)، دیسک، کلیپر، سیلندر اصلی (Master Cylinder) یا لوله‌های ترمز، می‌تواند باعث ورود هوا شود.

۲. نشتی در سیستم: وجود نشتی، هرچند کوچک، در شلنگ‌ها، اتصالات یا سیلندرهای چرخ، مسیر را برای ورود هوا (مخصوصاً هنگام رها کردن پدال) باز می‌کند.

۳. پایین آمدن سطح روغن ترمز: اگر سطح روغن ترمز در مخزن (Reservoir) بیش از حد کاهش یابد (مثلاً به دلیل فرسودگی لنت‌ها یا نشتی)، سیلندر اصلی هنگام پدال زدن، به‌جای روغن، هوا را به داخل سیستم می‌کشد.

۴. جوشیدن روغن ترمز: استفاده از روغن ترمز نامناسب، کهنه یا رانندگی در شرایط بسیار سخت (مانند ترمزگیری مداوم در سراشیبی)، می‌تواند دمای روغن را به نقطه جوش برساند. بخار حاصل از جوشیدن، دقیقاً مانند هوا عمل می‌کند.

چه زمانی باید ترمز را هواگیری کنیم؟

شاید بپرسید هر چند وقت یک‌بار این کار لازم است؟

نکته کلیدی: هواگیری ترمز بخشی از چک‌لیست تعمیر و نگهداری منظم خودرو است.

• قانون کلی (پیشگیرانه): اکثر خودروسازان توصیه می‌کنند روغن ترمز هر ۲ سال یک‌بار یا هر ۴۰,۰۰۰ کیلومتر (هرکدام زودتر فرا رسد) به‌طور کامل تعویض و سیستم هواگیری شود. روغن ترمز به‌شدت جاذب رطوبت است و آب موجود در آن، هم باعث زنگ‌زدگی داخلی و هم کاهش نقطه جوش می‌شود.
• الزامی (پس از تعمیرات): هر زمان که هر بخشی از سیستم هیدرولیک ترمز باز شود (تعویض لنت، دیسک، کلیپر، لوله‌ها)، هواگیری الزامی است.
• ضروری (هنگام بروز علائم): به‌محض مشاهده علائم پدال اسفنجی یا نرم، باید فوراً سیستم را بررسی و هواگیری کنید.

آموزش گام‌به‌گام هواگیری ترمز

این رایج‌ترین و مطمئن‌ترین روش برای اکثر خودروهای داخلی و قدیمی‌تر است. در این روش، شما به یک دستیار (نفر دوم) نیاز دارید.

ابزار و وسایل مورد نیاز:

• جک و پایه نگهدارنده (خرک)
• آچار رینگی مناسب برای پیچ هواگیری (معمولاً سایز ۸، ۹ یا ۱۰ میلی‌متر)
• یک شلنگ شفاف پلاستیکی (که به‌خوبی روی پیچ هواگیری محکم شود)
• یک بطری یا ظرف شفاف
• روغن ترمز نو و مناسب با استاندارد خودرو (DOT3, DOT4, …)
• دستیار (برای فشردن پدال ترمز)

مرحله ۱: آماده‌سازی خودرو

۱. خودرو را در سطح صاف پارک کنید و ترمز دستی را بکشید.

۲. مخزن روغن ترمز را پیدا کنید، درب آن را تمیز کرده و باز کنید.

۳. روغن کهنه را تا حد امکان با سرنگ یا پمپ تخلیه کنید (اختیاری اما بسیار توصیه می‌شود).

۴. مخزن را با روغن ترمز نو تا خط MAX پر کنید.

هشدار جدی: در تمام طول فرآیند هواگیری، هرگز اجازه ندهید سطح روغن در مخزن از خط MIN پایین‌تر بیاید. اگر این اتفاق بیفتد، دوباره هوا به سیستم کشیده می‌شود و تمام زحمات شما به هدر می‌رود.

مرحله ۲: پیدا کردن ترتیب صحیح هواگیری چرخ‌ها

این یکی از مهم‌ترین و اغلب نادیده گرفته‌شده‌ترین بخش‌های کار است. هواگیری باید همیشه از دورترین چرخ نسبت به سیلندر اصلی ترمز شروع شده و به نزدیک‌ترین چرخ ختم شود.

• برای اکثر خودروهای فرمان چپ (مانند ایران):
  1. چرخ عقب راست
  2. چرخ عقب چپ
  3. چرخ جلو راست
  4. چرخ جلو چپ
• استثناها: همیشه به دفترچه راهنمای تعمیراتی خودروی خاص خود مراجعه کنید. برخی خودروها (به‌خصوص با سیستم‌های ترمز ABS پیچیده) ممکن است ترتیب متفاوتی داشته باشند.

مرحله ۳: فرآیند هواگیری (تکرار برای هر چرخ)

حالا جک بزنید، چرخ را باز کنید (یا اگر دسترسی دارید، بدون باز کردن چرخ) و پایه خرک را برای ایمنی قرار دهید.

۱. آماده‌سازی پیچ: درپوش پلاستیکی پیچ هواگیری (Bleeder Screw) را که معمولاً پشت کلیپر یا سیلندر چرخ قرار دارد، بردارید. شلنگ شفاف را روی آن قرار دهید و سر دیگر شلنگ را داخل بطری شفاف که کمی روغن ترمز در کف آن ریخته‌اید، بگذارید (این کار مانع از برگشت هوا به داخل سیستم می‌شود).

۲. هماهنگی با دستیار: حالا فرآیند چهار مرحله‌ای معروف شروع می‌شود. با دستیار خود هماهنگ کنید: * فرمان ۱ (شما): «پدال بزن.» (دستیار چند بار پدال ترمز را فشار می‌دهد تا سیستم تحت فشار قرار گیرد). * فرمان ۲ (شما): «نگه دار.» (دستیار پدال ترمز را تا انتها فشار داده و محکم نگه می‌دارد). * فرمان ۳ (شما): در حالی که دستیار پدال را نگه داشته، شما پیچ هواگیری را با آچار به‌آرامی (حدود نیم دور) باز می‌کنید. خواهید دید که روغن ترمز (و حباب‌های هوا) با فشار وارد شلنگ می‌شود. پدال ترمز زیر پای دستیار پایین می‌رود. * فرمان ۴ (شما): قبل از اینکه پدال به انتها برسد، پیچ هواگیری را سریعاً ببندید. * فرمان ۵ (شما): «رها کن.» (حالا دستیار می‌تواند پدال را رها کند).

۳. تکرار: این چرخه (پدال بزن، نگه دار، باز کن، ببند، رها کن) را برای همان چرخ آن‌قدر تکرار کنید تا دیگر هیچ حباب هوایی در شلنگ شفاف دیده نشود و فقط روغن ترمز تمیز و یکدست خارج شود.

۴. چک کردن مخزن: بعد از هر ۴-۵ بار تکرار این چرخه، حتماً سطح روغن در مخزن اصلی را چک کنید و در صورت نیاز، آن را با روغن نو پر کنید.

مرحله ۴: تکرار برای سایر چرخ‌ها و بررسی نهایی

پس از اتمام کار روی یک چرخ، پیچ هواگیری را به‌اندازه کافی سفت کنید (نیازی به نیروی زیاد نیست، این پیچ‌ها حساس هستند)، شلنگ را جدا کرده و درپوش پلاستیکی را بگذارید. سراغ چرخ بعدی (طبق همان ترتیبی که گفتیم) بروید و تمام مراحل ۳ را تکرار کنید.

پس از اتمام هر چهار چرخ:

• مخزن روغن ترمز را تا خط MAX پر کنید و درب آن را محکم ببندید.
• چند بار پدال ترمز را فشار دهید. باید کاملاً سفت و محکم باشد.
• اطراف پیچ‌های هواگیری را از نظر هرگونه نشتی بررسی کنید.
• قبل از رانندگی، در یک فضای امن، با سرعت پایین، ترمزها را تست کنید.

هواگیری در ترمزهای ABS چگونه است؟

آیا هواگیری ترمز در خودروهای مجهز به سیستم ضد قفل (ABS) متفاوت است؟ بله، می‌تواند بسیار متفاوت باشد.

ماژول ABS (که خود شامل پمپ، شیرها و یک بلوک هیدرولیکی است) می‌تواند هوا را در خود حبس کند. در هواگیری عادی، معمولاً هوای داخل این ماژول خارج نمی‌شود.

• چه زمانی مشکل‌ساز می‌شود؟ اگر ماژول ABS تعویض شده باشد، یا اگر مخزن روغن ترمز کاملاً خالی شده و هوا به ماژول ABS رسیده باشد، روش سنتی دو نفره کافی نیست.
• راه حل چیست؟ در این موارد، شما به یک دستگاه دیاگ (Scan Tool) تخصصی نیاز دارید. این دستگاه به ECU خودرو متصل شده و گزینه‌ای به نام «ABS Bleed Procedure» یا «Automated Bleed» دارد. با فعال کردن این گزینه، دستگاه دیاگ به پمپ و شیرهای داخل ماژول ABS فرمان می‌دهد تا به‌سرعت باز و بسته شوند و هوای محبوس را به سمت چرخ‌ها هدایت کنند. سپس شما می‌توانید فرآیند هواگیری عادی را (طبق دستور دستگاه) انجام دهید.

نکته تخصصی: ورود به دنیای سیستم‌های پیشرفته مانند ABS، ESP و EBD نیازمند دانش عمیق‌تری است. این سیستم‌ها مستقیماً با آموزش برق خودرو و شبکه‌های الکترونیکی در ارتباط هستند. یک اشتباه کوچک در کار با آن‌ها می‌تواند منجر به قفل شدن ماژول و هزینه‌های سنگین شود.

آیا می‌توان به تنهایی ترمز را هواگیری کرد؟

بله، اگر دستیار ندارید، دو روش اصلی برای هواگیری ترمز به‌تنهایی وجود دارد:

۱. استفاده از بطری هواگیری (One-Man Bleeder Bottle): این بطری‌ها یک شلنگ با سوپاپ یک‌طرفه (Check Valve) دارند. شلنگ را به پیچ هواگیری وصل می‌کنید. سوپاپ یک‌طرفه اجازه می‌دهد روغن و هوا خارج شوند، اما مانع از برگشتن هوا به داخل سیستم هنگام رها کردن پدال می‌شود. در این روش، شما پیچ را کمی باز می‌کنید، به پشت فرمان می‌روید، چند بار به‌آرامی پدال می‌زنید (نه تا انتها)، مخزن را چک می‌کنید و این کار را تا خروج کامل هوا ادامه می‌دهید.

۲. استفاده از پمپ وکیوم (Vacuum Pump): این دستگاه‌ها که به‌صورت دستی یا بادی کار می‌کنند، به پیچ هواگیری متصل شده و با ایجاد مکش، روغن و هوا را به بیرون می‌کشند. این روش سریع‌تر است، اما باید مراقب باشید که مخزن روغن ترمز خالی نشود.

اشتباهات رایج در هنگام هواگیری ترمز

• خالی شدن مخزن روغن: کشنده‌ترین اشتباه. تمام زحمات شما را به باد می‌دهد و هوا را به سیلندر اصلی و شاید ماژول ABS می‌فرستد.
• رعایت نکردن ترتیب چرخ‌ها: باعث می‌شود مقداری هوا در طولانی‌ترین مسیرها باقی بماند.
• بیش از حد سفت کردن پیچ هواگیری: این پیچ‌ها توخالی و شکننده هستند. سفت کردن بیش از حد باعث بریده شدن آن‌ها می‌شود.
• پدال زدن سریع و تا انتها (در روش دو نفره): این کار می‌تواند به سیلندر اصلی (که به این حد از کورس عادت ندارد) آسیب بزند.
• استفاده مجدد از روغن ترمز کهنه: هرگز روغنی که از سیستم خارج کرده‌اید را دوباره به مخزن برنگردانید.

چرا بعد از هواگیری، ترمز همچنان اسفنجی است؟

اگر هواگیری ترمز را به‌درستی انجام دادید اما مشکل حل نشد، باید به دنبال مشکلات عمیق‌تری بگردید:

۱. هواگیری ناقص: شایع‌ترین دلیل. شاید هنوز در یکی از چرخ‌ها یا در ماژول ABS هوا وجود دارد.

۲. خرابی سیلندر اصلی (Master Cylinder): اگر اورینگ‌های داخلی سیلندر اصلی فرسوده باشند، روغن از پشت آن‌ها فرار می‌کند و پدال زیر پا خالی می‌شود (بدون اینکه نشتی خارجی وجود داشته باشد).

۳. شلنگ‌های ترمز فرسوده: شلنگ‌های لاستیکی کهنه و فرسوده، زیر فشار باد می‌کنند (مثل بادکنک). این باد کردن، بخشی از نیروی ترمز را هدر می‌دهد و حس اسفنجی ایجاد می‌کند.

۴. وجود نشتی: یک نشتی بسیار کوچک که هنوز هوا را به داخل می‌کشد.

توصیه: عیب‌یابی سیستم‌های ترمز مدرن، به‌خصوص در خودروهای کیا و هیوندای که مجهز به ترمزهای پارک الکترونیکی (EPB) و سیستم‌های کمکی راننده هستند، نیاز به دانش فنی به‌روز دارد. همچنین در خودروهای چینی، با تنوع بالایی از ماژول‌های ABS و سیستم‌های ترمز مواجه هستیم که هرکدام قلق خاص خود را دارند.

دوره برق و انژکتور و آپشنال خودروهای چینی

18.800.000 تومان

با بیش از 80 ساعت آموزش عملی و تخصصی، این دوره شما را برای عیب‌یابی و تعمیر سیستم‌های برق و انژکتور خودروهای چینی آماده می‌کند. مناسب برای فنی‌کارانی که به‌دنبال ورود حرفه‌ای به بازار خودروهای وارداتی هستند.

نتیجه‌گیری: ترمز ایمن، فراتر از یک هواگیری ساده

هواگیری ترمز یک اقدام حیاتی برای حفظ ایمنی خودرو است. درک علائم، دانستن دلایل و اجرای دقیق مراحل، تفاوت بین یک ترمز قابل اعتماد و یک فاجعه بالقوه را رقم می‌زند. همان‌طور که دیدید، این فرآیند از یک کار مکانیکی ساده در خودروهای قدیمی، به یک فرآیند الکترومکانیکی پیچیده در خودروهای امروزی (مجهز به ABS و ESP) تبدیل شده است.

تسلط بر این سیستم‌ها نیازمند ترکیبی از دانش مکانیک و الکترونیک است. اگر شما هم یک فنی‌کار هستید و می‌خواهید از روش‌های سنتی فراتر رفته و به یک متخصص تمام‌عیار در سیستم‌های پیشرفته امروزی تبدیل شوید، آکادمی کارنو این مسیر را برای شما هموار کرده است.

ما در کارنو مهارت، با تمرکز بر نیاز واقعی بازار کار، دوره‌های تخصصی در زمینه برق و انژکتور خودرو برگزار می‌کنیم. دوره‌های جامع آموزش برق خودرو ما، دقیقاً به همین بخش‌های پیچیده الکترونیکی می‌پردازد و شما را برای عیب‌یابی پیشرفته‌ترین سیستم‌های ترمز آماده می‌کند.

برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد دوره‌ها و دریافت مشاوره تخصصی رایگان، با ما تماس بگیرید و صفحه اینستاگرام کارنو مهارت را دنبال کنید تا از جدیدترین نکات آموزشی مطلع شوید.

دوره برق و انژکتور و آپشنال خودروهای کره ای

18.800.000 تومان

یادگیری صفر تا صد برق، انژکتور و آپشنال خودروهای کره ای در ۴۲ فصل آموزشی تئوری و عملی، با تدریس تخصصی مهندس سپهر علیمحمدی، ویژه ارتقای مهارت فنی‌کاران خودرو.مناسب برای فنی‌کارانی که به‌دنبال افزایش درآمد خود هستند.

سوالات متداول

۱. هر چند وقت یک‌بار باید روغن ترمز را عوض و سیستم را هواگیری کرد؟ توصیه عمومی اکثر خودروسازان، هر ۲ سال یا ۴۰,۰۰۰ کیلومتر است. روغن ترمز رطوبت را جذب می‌کند که باعث کاهش کارایی و خوردگی داخلی سیستم می‌شود.

۲. آیا می‌توان از هر نوع روغن ترمزی استفاده کرد؟ خیر، هرگز. همیشه از نوع روغن ترمز توصیه‌شده توسط سازنده (DOT3, DOT4, DOT5.1) که معمولاً روی درِ مخزن حک شده است، استفاده کنید. مخلوط کردن انواع مختلف روغن ترمز می‌تواند به سیستم آسیب جدی بزند.

۳. چرا ترتیب هواگیری چرخ‌ها مهم است؟ چون باید هوا را از طولانی‌ترین مسیر لوله‌کشی (دورترین چرخ از سیلندر اصلی) به سمت کوتاه‌ترین مسیر هدایت کرد. رعایت نکردن این ترتیب باعث می‌شود هوا در سیستم محبوس بماند.

۴. اگر بعد از هواگیری پدال همچنان اسفنجی بود، مشکل چیست؟ احتمالاً یا هواگیری ناقص انجام شده (مخصوصاً در سیستم ABS)، یا سیلندر اصلی ترمز خراب است، یا شلنگ‌های ترمز فرسوده شده و باد می‌کنند.

۵. هواگیری ترمز چقدر طول می‌کشد؟ برای یک فرد باتجربه، با ابزار مناسب و یک دستیار، کل فرآیند برای هر چهار چرخ معمولاً بین ۳۰ تا ۶۰ دقیقه زمان می‌برد.